قبل از ورود به بحث تقویت اراده، یکی از مهمترین نکاتی که باید بدانیم این است که اراده چیست؟ شناخت این مفهوم با کمک واژه شناسی اراده خیلی آسان تر خواهد بود؛ شاید بهتر باشد بگوییم که بدون ورود به بحث ترمینولوژی (واژه شناسی) به درک درستی از مفهوم اراده نمی رسیم.
در ادامه بخشی از این مبحث را با هم مرور می کنیم.
مترادفات اراده
واژه های مترادف یا هم معنی اراده را در کتاب های واژه شناسی به صورت زیر می توان یافت:
همّت، طلب (خواستن)، عزم راسخ، آهنگ، پشتکار، تصمیم، خواست، عزم، غرض، قصد، مشیت، میل
متضادات اراده
همچنین واژه های متضاد یا مخالف اراده موارد زیر هستند. استفاده این متضادها در بحث شناخت مفهوم اراده این است که حداقل متوجه می شویم که اراده چه چیزهایی نیست.
واژه های متضاد اراده عبارتند از:
تنبلی، سستی، کژی، تزلزل، اهمال، کاهلی، تعلّل، قصور، تاخیر، تکاهل، طفره، کوتاهی، مسامحه
تعریف اراده
برای اراده تعاریف متعددی ذکر شده است؛ این تعاریف کوشش هایی هستند تا توصیف بهتری از مفهوم اراده به ما ارائه کنند. در ادامه برخی از تعریف های اراده را مرور می کنیم:
راغب در تعریف عزم (اراده) معتقد است که اراده تصمیم قلبی فرد برای انجام دادن و به نتیجه رساندن آن است. وی می گوید:
«العَزْمُ و العَزِیمَةُ: عقد القلب على إمضاء الأمر».
واژه «عزم» به طورى که راغب گفته، عبارت است از تصمیم قلبى بر گذراندن و خاتمه دادن به کارى
اراده در یک نگاه به عنوان یک نیروی درونی و نفسانی شناخته می شود، مانند این تعریف:
نیرویی ارادی و نفسانی که شخص را برای رسیدن به هدف وادار به انجام عمل میکند
در تعریف دیگر علاقه به عنوان موتور محرک انگیزه برای مقابله با سختی ها و مشقت ها به عنوان اراده تعبیر می شود، مثل این تعریف:
اگر کسی علاقه مند به انجام کاری باشد در مقابل سختی‌ها و مشقت‌های آن مقاومت میکند
اراده را برخی از جنس تحمل در برابر سختی ها برای رسیدن به منفعت بالاتر تعبیر کرده اند:
تحمل مصائب برای رسیدن به مصلحتی (منفعتی) بالاتر
برخی ها اراده را به مانند یک اسب چموش درونی می بینند که اگر کسی بتواند آن را رام نموده و سوار اراده خویشتن شود، راههای زیادی را در طول زندگی خود طی خواهد کرد:
توانایی رام نمودن اسب چموش درونی فرد، باید این اسب را تحت کنترل درآورد
در یکی دیگر از تعاریف با اشاره به مراحل اراده تا انجام کار، اراده را در مقابل تنبلی و عقب انداختن کارها معنا کرده اند:
اراده نیرویی باطنی است که برای تصمیم گیری، شروع کار، انجام اهداف و وظایف در برابر عقب انداختن کارها و تنبلی، نقش پادزهر را ایفا می کند.
اراده هر چه باشد، عزم راسخ بخش مهم و جدانشدنی آن است. در تعریف دیگر اراده از تصمیم شروع شده و با همراهی عزم راسخ تا موفقیت تداوم می یابد:
اراده توانایی تصمیم گیری و پیگیری با عزم راسخ است تا آن هدف و تصمیم با موفقیت به پایان برسد
شاید یکی از صریح و بی تعارف ترین توصیف ها از اراده این تعریف باشد که اراده را مهارت کنار گذاشتن لذت ها و خوشی ها برای رسیدن به مقصود می داند؛ مقصودی که در آینده بهتر و خوشایندتر خواهد بود.
مهارتی است که فرد را مهار می کند تا رضایت فوری و لذت و خوش ناگهانی را رها نماید تا به چیزی که برایش بهتر و خوشایندتر است برسد
اراده در واقع صفتی نفسانی است. این صفت می تواند حالتی را در انسان ایجاد کند که در برابر به وجود نیاوردن و راکد ماندن مقاومت کند. کاری انجام دهد و به پیش رود. تعریف زیر کمی پیچیده و مغلق است ولی کاملا درست است.
صفتی که حالت مخصوص را در آدمی ایجاد میکند که از او فعل مخصوصی صادر میشود و در حقیقت اراده تعلق میگیرد بچیز معدوم که آنرا بوجود و حصول بیاورد
تعریف اراده به میل و تمایل شخصی هم ذکر شده است. میلی که با اطلاع یافتن از سود در کاری در انسان شکل می گیرد. با این تعریف پیش از هر تصیمیم و اراده ای اطلاع یافتن از سود و نفع در آن کار و رسیدن به اعتقاد درونی در مورد آن لازم است.
میلی است که از پس اعتقاد بر سود و نفع پیدا میشود
ثبات قدم در کلیه مراحل از خواستن تا رسیدن به هدف شرط یک اراده قوی و کامل است. انسان دارای اراده قدرتمند از پیگیری و تعقیب هدف خود باز نمی ایستد و تا تحقق نتیجه ذره ای عقب نمی کشد.
كسى كه اراده قوى دارد، آنچه را كه با تأمل خواسته است، با كوشش و ثبات قدم به دست مى آورد. شخص با اراده كسى است كه داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى كه به آن نرسيده است، از تعقيب آن باز نمى ايستد. مشكلات و موانع روانى يا مادى، به اراده و عزم او لطمه نمى زند و از پيشرفتش جلوگيرى نمى كند.
در تعریف واژه عزم در قرآن کریم اینگونه گفته شده است که عزم مرحله قبل از اراده است. به معنای تصمیمی که به گونه ای انجام شود که در نهایت اراده برای انجام کار را در پی داشته باشد. سرچشمه چنین عزم و اراده ای ایمان قوی است که بعد از رسیدن انسان به یقین در او شکل می گیرد.
«العزم، هو القصد الجازم، أى مرتبة شدیدة من القصد، و هو قبل الإرادة. و القصد الجازم هو الشدید الأکید کیفا و امتدادا و دواما بحیث یوجب تحقّق ارادة العمل و استدامته. و العزم فی الفرائض و الوظائف من أهمّ الأمور، و هو یتحصّل من الایمان القاطع، و ما لم یبلغ الایمان حدّ الثبوت و الیقین: لا یتحصّل العزم»؛
عزم تصمیم جدی برکاری است و آن قبل از اراده است. و منظور از تصمیم جدی آن تصمیمی است که از جهت کمیت، امتداد و دوام به گونه‌ای باشد که موجب تحقق اراده برای انجام کاری شود. عزم در واجبات و وظایف از مهمترین چیزها است و این از ایمان قوی سرچشمه میگیرد و ایمان تا زمانی که به حد ثبوت و یقین نرسد، عزم تحقق پیدا نخواهد کرد.
اگر اراده یک صفت درونی و نفسانی است حتما فطرت انسان در شکل گیری آن تاثیر زیادی دارد. خصوصیات فطری زمانی در انسان نمایان می شوند که انسان به مرحله خلوص و ضلالی درون برسد. به علاوه، نیاز است که انسان مهارت و توانایی هایی را نیز در خود ایجاد کند. جمع شدن این خلوص درونی و مهارت های کسب شده فرد را قادر به انجام هر کاری می کند. هر چقدر که سخت به نظر برسد.
اراده عبارت است از اتحاد همه گرایش های فطری و اکتسابی شخص بر انجام دادن هر کار.
اما اراده واقعی راضی شدن به خواسته خداوند متعال است؛ گاهی انسان نفع و سود خواسته خدا را در مورد کارهایی که از او خواسته شده درک نمی کند؛ بنابراین اراده واقعی این است که انسان خودش را قانع بکند تا بلند شود و کاری را بکند که خالقش از او خواسته است. لازمه چنین اراده ای اعتماد به خداست. اینکه انسان بداند هر چه که او می خواهد برای انسان بهتر است.
اراده قانع کردن نفس است از مرادات خود و رو نمودن است براوامر خدا و راضی شدن بر آن
آن چه گفته شد، بخشی از واژه شناسی و تعاریف مفهوم اراده بود. امید که این نوشته بتواند به شما در یافتن شناخت درست از این مفهوم کمک کرده باشد. قطعا داشتن درک و شناخت درست موجب خواهد شد تا فرد بتواند انگیزه بیشتری در تقویت اراده در وجود خویش داشته باشد.
اراده های قوی برای انسان های قوی است. امیدوارم که با تحقق این معانی در درونتان فرصتی برای بیرون آمدن آن انسان قوی به خودتان بدهید. پیش از انجام کار شناخت درستی از آن پیدا کنید. به کاری که قرار است انجام دهید اعتقاد داشته باشید. و خالصانه مطیع اوامر الهی باشید، زیرا او همیشه بهترین ها را برای شما می خواهد.